Rozporządzenie o ochronie danych osobowych (RODO) przebiło się do społecznej świadomości w ekspresowym tempie, prawdopodobnie bezpowrotnie odmieniając wiele obszarów życia i podejście do nich. RODO jest wszechobecne i dotyczy każdego, warto więc znać wynikające z niego prawa i obowiązki. Rozporządzenie w ogromnym stopniu uregulowało kwestie związane z monitoringiem - dotychczas w większości przypadków nielegalnym. Ku końcowi zmierza etap dzikiej instalacji kamer i niezgodnego z prawem rejestrowania nagrań audio-video. Co konkretnie zmieniły przepisy RODO w kontekście monitoringu wizyjnego - miejsca instalacji kamer oraz przechowywania danych zapisów wizyjnych?
Monitoring - komu przysługuje prawo do instalacji kamer?
Wejście w życie obowiązków wynikających z RODO nałożyło na podmioty publiczne pewne ograniczenia. Monitoring należy do najbardziej inwazyjnych form przetwarzania danych osobowych, a zatem jego zastosowanie powinno być ograniczone tylko do takich sytuacji, w których każde inne rozwiązanie - o mniejszej ingerencji w prywatność - byłoby niewystarczające lub niecelowe w zapewnieniu pożądanego stopnia bezpieczeństwa. Zbieranie danych osobowych musi być poparte jednoznaczną podstawą prawną umożliwiającą prowadzenia monitoringu, a także wskazanie celu, w którym podmiot publiczny zamierza korzystać z kamer. Ochrona danych na gruncie RODO wyposaża każdą nagrywaną osobę w prawo weryfikacji zgromadzonych przez Administratora Danych Osobowych informacji m.in. o:
- celach gromadzenia i przetwarzania danych osobowych,
- kategoriach danych,
- planowanym czasie przechowywania danych lub kryteriach ustalania tego okresu,
- prawie do żądania sprostowania, ograniczenia lub usunięcia danych,
- ewentualnych (zewnętrznych) odbiorcach, którym zostały lub zostaną ujawnione dane osobowe.
Aktualne ramy prawne zawierają przepisy umożliwiające prowadzenie monitoringu takim podmiotom publicznym jak: samorządy gminne, powiatowe i wojewódzkie, szkoły oraz inne instytucje zarządzające mieniem państwowym. Do podstawowych celów wskazanych przez ustawę należy:
- zachowanie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli
- ochrona mienia publicznego
- ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa
Kryterium celowości jest bardzo istotne, gdyż zastosowanie monitoringu w celu zapewnienia porządku publicznego lub ochrony przeciwpożarowej, wyklucza np. marketingowe użycie zgromadzonych danych. Montaż kamer z intencją zapewnienia bezpieczeństwa uczniom wyklucza legalne wykorzystanie zarejestrowanego obrazu np. do oceny pracy osób zatrudnionych w szkole.
Instalacja kamer przed podmioty (osoby) prywatne różni się tym, iż gromadzenie i przetwarzanie danych wyłącznie w celach osobistych i domowych nie podlegają wprost pod przepisy RODO. Wolność w tym zakresie kończy się jednak na styku z przestrzenią publiczną - dlatego też monitoring wykraczający swoim zasięgiem poza granice posesji, kwalifikuje się do konieczności zastosowania wymogów i ograniczeń wynikających z RODO (np. gdy kamera zamontowana na fasadzie budynku obejmuje również chodnik).
Ograniczenia monitoringu wizyjnego w świetle RODO
Rozporządzenie uregulowało dotychczasowe praktyki stosowania monitoringu. Wprowadzone zmiany jednoznacznie zdelegalizowały wiele z obecnych wcześniej form rejestrowania danych. Najważniejsze z nich to:
Nagrywanie dźwięku - podmioty publiczne wyposażone w prawo do monitoringu wizyjnego nie posiadają w świetle przepisów podstaw, aby nagrywać dźwięk. Wykrycie takich procederów w instytucjach publicznych związane jest z koniecznością zaprzestania ich. Uprawnienie do nagrywania dźwięku ograniczone jest w zasadzie do niezbędnych czynności wykonywanych przez służby porządkowe i specjalne. Zakaz dotyczy również podmiotów prywatnych, a samo rejestrowanie fonii uznawane jest nieuzasadnioną i nadmierną formę przetwarzaniach danych osobowych. Zastosowanie mikrofonów może wiązać się z odpowiedzialnością administracyjną, cywilną i karną.
Przestrzeń szczególnie chroniona - obowiązuję przepisy dotyczące monitoringu jednoznacznie zakazują instalacji kamer w przebieralniach, szatniach, stołówkach, palarniach, sanitariatach, pomieszczeniach socjalnych i związkowych. Ograniczenia te skierowane są głównie do instytucji publicznych, natomiast nie jest tak, iż w ogóle nie dotyczą podmiotów prywatnych. Monitoring w miejscu pracy w zakresie przestrzeni chronionej obwarowany jest tymi samymi wymogami co miejsca publiczne. Inaczej sprawa wygląda w przypadku monitoringu domowego - kategoria przestrzeni szczególnie chronionej nie istnieje, natomiast ważne jest zachowanie zdrowego rozsądku i szacunku do prywatności wszystkich osób. Pamiętać należy, iż RODO nie jest jedyną ramą prawną, która traktuje o dopuszczalności rejestrowania obrazu z kamer, dlatego montaż urządzeń nagrywających w toalecie własnego domu może wiązać się z odpowiedzialnością karną (w przypadkach przewidzianych innymi przepisami prawa, np. zakazem nagrywania nieświadomych tego osób w sytuacjach intymnych bez uzyskania ich zgody).
Rejestrowanie obrazu w miejscu pracy zostało dodatkowo uregulowane przez dostosowanie do RODO przepisów Kodeksu Pracy. Monitoring wizyjny może zostać użyty w celu zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom, kontroli procesów produkcyjnych, ochrony informacji wrażliwych przedsiębiorstwa oraz mienia. Celowość i w tym przypadku jest bardzo ważna, gdyż wspomniany zakres monitoringu wyklucza użycia go do oceny długości przerw w pracy, jej wydajności i efektywności.
Normą wprowadzoną przez RODO jest prawo każdej osoby nagrywanej do uzyskania informacji o przestrzeni objętej monitoringiem, celu i wykorzystaniu rejestrowanego obrazu, zakresie gromadzonych informacji, a przede wszystkim możność weryfikacji przechowywanych danych i wszczęcia procedury ich usunięcia na żądanie. Warto mieć na uwadze, iż montaż kamer dla ochrony własnych interesów nie może być sprzeczny z prawem osób nagrywanych do zachowania prywatności.